Η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί επίσημα ως Πανελλήνια Ημέρα κατά της Σχολικής Βίας και Παγκόσμια Ημέρα κατά του Σχολικού Εκφοβισμού. Σε μία εποχή που οι σχέσεις εντός και εκτός σχολικού περιβάλλοντος δοκιμάζονται, λόγω των ιδιαίτερων υγειονομικών και κοινωνικών συνθηκών που οδήγησαν σε μια μακροχρόνια αλληλεπίδραση εξ αποστάσεως, καλούμαστε ως σχολική κοινότητα περισσότερο από ποτέ μέσω στοχευμένων δράσεων να καλλιεργήσουμε τις βασικές αρχές που διέπουν τις υγιείς ανθρώπινες σχέσεις.
Οι συγκρούσεις, δυστυχώς, ποτέ δεν έλειπαν από τη σχολική πραγματικότητα και συχνά παρατηρούνται δυσάρεστα φαινόμενα εκφοβισμού και λεκτικής, ακόμα και σωματικής βίας. Σε μια προσπάθεια ουσιαστικότερης και προοδευτικά όλο και πιο εποικοδομητικής αντιμετώπισης τέτοιων φαινομένων, θέσαμε τα προηγούμενα χρόνια τα θεμέλια και καθιερώσαμε τη Σχολική Διαμεσολάβηση σαν θεσμό στο σχολείο μας.
Η διαμεσολάβηση αποτελεί μια από τις κύριες πρακτικές της επανορθωτικής δικαιοσύνης και περιγράφεται ως η διαδικασία ειρηνικής επίλυσης διαφορών και συγκρούσεων, η οποία λαμβάνει χώρα μεταξύ των διαφωνούντων μερών και ενός τρίτου προσώπου, του ουδέτερου διαμεσολαβητή, με σκοπό την εύρεση μιας αμοιβαία αποδεκτής και ωφέλιμης λύσης. Είναι μια διαδικασία παλαιά όσο και οι ανθρώπινες κοινωνίες. Είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση, με τη συνύπαρξη και με τη λειτουργία των ανθρώπινων κοινωνιών και τα προβλήματα που ανακύπτουν σε αυτές. Γι’ αυτό οι ρίζες της δεν μπορούν αποδοθούν με απόλυτη βεβαιότητα σε έναν και μόνο λαό, σε μία εποχή και σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο.
Διέπεται, ωστόσο, από μια βαθιά ελληνικότητα, καθώς η συμβιβαστική επίλυση διαφορών εφαρμόζεται στην Ελλάδα εδώ και αιώνες, όπως υποστηρίζουν οι ιστορικοί, με αναφορές, μάλιστα, ακόμα και στη Μινωική Κρήτη, όπως αναφέρει ο Όμηρος στην Οδύσσεια.
Στη σύγχρονη Ελλάδα η διαμεσολάβηση αποτελεί θεσμικό εργαλείο του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο της διαμεσολάβησης περιλαμβάνεται στο Κεφάλαιο Β του Νόμου 4512/18, στον οποίο ρυθμίζονται όλα τα σχετικά με τον θεσμό ζητήματα. Στον ίδιο νόμο περιέχονται και οι διατάξεις που αφορούν τη συγκρότηση και τη λειτουργία της Κεντρικής Επιτροπής Διαμεσολάβησης, καθώς και όλες οι σχετικές με την κατάρτιση, εκπαίδευση και διαπίστευση διαμεσολαβητών ρυθμίσεις. Σύμφωνα με τον Νόμο 3898/2010, οι διαφορές Εμπορικού και Αστικού Δικαίου μπορούν να υπαχθούν στη διαδικασία της διαμεσολάβησης από το 2010.
Η Σχολική Διαμεσολάβηση είναι μια σύγχρονη πρακτική ειρηνικής αντιμετώπισης των σχολικών συγκρούσεων, η οποία οργανώνεται και εφαρμόζεται εντός του σχολικού πλαισίου, όπως ορίζεται από τον Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας του Σχολείου μας και λειτουργεί ως εναλλακτική διαδικασία με στόχο να αντικαθιστά το στείρο, πειθαρχικό σύστημα της τιμωρίας.
Πρόκειται για έναν νέο τρόπο προσέγγισης στην επίλυση και διαχείριση των σχολικών προβλημάτων
και του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού μέσα από μια δομημένη διαδικασία με σαφή όρια, ενεργητική συμμετοχή και άμεση επικοινωνία μεταξύ των συγκρουόμενων μαθητών, με σκοπό να επιτευχθεί μια εποικοδομητική και από κοινού αποδεκτή επίλυση της διαφωνίας.
Αυτό γίνεται με την βοήθεια και καθοδήγηση ενός τρίτου και ουδέτερου μαθητή που έχει επιλεγεί και εκπαιδευτεί για τον ρόλο του διαμεσολαβητή και υπό την επίβλεψη του καθηγητή-συντονιστή. Εφαρμόζεται με τον διάλογο, την ενσυναίσθηση και την ενεργητική ακρόαση μέσα από μία μελετημένη σειρά βημάτων, όπου δίνεται στους συμβαλλόμενους μαθητές η δυνατότητα να εκφραστούν καθοδηγούμενοι από τους εκπαιδευμένους διαμεσολαβητές, ώστε να καταλήξουν οι ίδιοι να προτείνουν τις λύσεις για τα προβλήματά τους και να έρθουν σε μια κοινή συμφωνία, η οποία καταγράφεται στο λεγόμενο Συμβόλαιο Διαμεσολάβησης, το οποίο και υπογράφουν.
Όλα τα μέλη συμμετέχουν ισότιμα στην διαδικασία. Ο κάθε μαθητής χωριστά εκφράζει τη δική του θέση, χωρίς να δέχεται κριτική, εκφράζει τα συναισθήματά του, τις ανάγκες του και διερευνώνται από κοινού τρόποι επίλυσης των προβλημάτων. Η απόφαση που θα ληφθεί στο τέλος θα πρέπει να είναι κοινώς αποδεκτή και να ικανοποιεί σε επαρκή βαθμό και τις δύο πλευρές.
Έτσι, η μέθοδος της επανορθωτικής δικαιοσύνης καλλιεργεί στους μαθητές θετικά συναισθήματα και τους βοηθάει να συνειδητοποιήσουν πως οι πράξεις τους δεν επηρεάζουν μόνο τους ίδιους, αλλά και ολόκληρη τη μαθητική κοινότητα.
Αποβλέπει στην τήρηση της από κοινού αποδεκτής λύσης, στην οποία καταλήγουν οι ίδιοι οι συμβαλλόμενοι και συνεπώς και στην πρόληψη μιας μελλοντικής όμοιας συμπεριφοράς, καθώς ορίζεται και μια επόμενη συνάντηση ανατροφοδότησης.
Οι υποψήφιοι διαμεσολαβητές επιλέγονται μέσα από το σύνολο των μαθητών, συγκεκριμένα προτείνονται από τους ίδιους τους συμμαθητές τους με την διαδικασία που ορίζεται στον Κανονισμό Λειτουργίας του Σχολείου και εφόσον το επιθυμούν και με την έγκριση των γονέων τους, αποδέχονται τον ρόλο τους ως διαμεσολαβητές.
Προκειμένου οι μαθητές να μπορούν να λειτουργήσουν ως διαμεσολαβητές, πρέπει να εκπαιδευτούν σε μια σειρά από σημαντικές δεξιότητες και τεχνικές:
- Επικοινωνιακές Καλές Πρακτικές
- Ενεργητική ακρόαση
- Ενσυναίσθηση
- Αναγνώριση συναισθημάτων
- Διαχείριση συγκρούσεων και θυμού. Η εκπαίδευση τους είναι θεωρητική και βιωματική, μέσα από τεχνικές αναπαράστασης, δραματοποίησης και παιχνίδια ρόλων.
Τα οφέλη της Σχολικής Διαμεσολάβησης είναι πολύπλευρα και πολυδιάστατα. Η διαδικασία της διαμεσολάβηση ανήκει στο φάσμα των μορφών επίλυσης των συγκρούσεων οι οποίες επιδιώκουν την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ικανοποίηση των διαφωνούντων μέσα από ένα δίκαιο αποτέλεσμα. Είναι μία κλιμακούμενη διαδικασία και μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο σε μικρά όσο και σε μεγάλα προβλήματα. Η εκπαίδευση στη Σχολική Διαμεσολάβηση εναρμονίζεται με τις νέες εκπαιδευτικές, αλλά και γενικότερες ανάγκες.
Οι μαθητές μαθαίνουν:
- Να εξοικειώνονται με την επίλυση των προβλημάτων ή των διαφορών τους.
- Να αποκτούν υπευθυνότητα με το να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων για θέματα που τους αφορούν.
- Να διαχειρίζονται τους φόβους και τα αρνητικά τους συναισθήματα σε ένα πλαίσιο ενσυναίσθησης, αποδοχής και γνησιότητας.
- Το δικαίωμα της ατομικότητας και της ισότητας.
- Την αποδοχή της διαφορετικότητας.
- Την ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης με τους εκπαιδευτικούς.
Στη σχολική μονάδα ενδυναμώνεται:
- Η γενική μείωση των επιθετικών συμπεριφορών, πειθαρχικών προβλημάτων και αποβολών.
- Η ανάπτυξη στρατηγικών διαχείρισης μελλοντικών προβλημάτων.
- Η λογική ενός συνεργατικού σχολείου μέσα στο οποίο οι μαθητές καλλιεργούν δεξιότητες συνεργασίας, αυτονομίας και εποικοδομητικού διαλόγου.
- Η διάθεση των μαθητών να επιλύουν τις διάφορες τους οι ίδιοι, ειρηνικά μέσα από την διαμεσολάβηση.
- Προοδευτικά ένα κλίμα ασφάλειας, ισότητας και δικαιοσύνης.
Η Σχολική Διαμεσολάβηση είναι μια διαδικασία ενεργητική, συνεχόμενη και ζωντανή, η οποία εμπλουτίζεται συνεχώς και στοχεύει στο να συμβάλλει στην βελτίωση της σχολικής καθημερινότητας. Παράλληλα, το σχολείο ως εκπαιδευτικός θεσμός και φορέας κοινωνικοποίησης των μαθητών καλλιεργεί προοδευτικά ένα κλίμα ασφάλειας, ισότητας και δικαιοσύνης.
Στο σχολείο μας ξεκινήσαμε το Πρόγραμμα της Σχολικής Διαμεσολάβησης το 2017 και το θεσμοθετήσαμε περιλαμβάνοντας το στον Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας του Σχολείου μας από το 2018. Υπεύθυνοι καθηγητές του προγράμματος είναι κάθε χρόνο μια ομάδα τριών εκπαιδευτικών. Σταθερή υπεύθυνη και συντονίστρια είναι η καθηγήτρια Καλλιόπη Κουκλινού, ΠΕ07 και συνυπεύθυνες το τρέχον σχολικό έτος είναι οι καθηγήτριες Μαρία Κλήμη, ΠΕ05 και Ευγενία Μπιρικάκη, ΠΕ06.
Τα πρώτα δύο χρόνια εφαρμογής είχαμε την τύχη να συνεργαστούμε με τον πρώην Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων (Σ.Σ.Ν.) της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ρεθύμνου και την υπεύθυνη εκεί ψυχολόγο κα Ξανθίππη Νικολαΐδου. Την ώρα που εμείς δημιουργούσαμε τις προϋποθέσεις υλοποίησης και διοργανώναμε έναν εφικτό τρόπο ενσωμάτωσης και εφαρμογής της Σχολικής Διαμεσολάβησης στο σχολείο μας, η κα Νικολαΐδου ανέλαβε την εκπαίδευση των μαθητών-διαμεσολαβητών στις επικοινωνιακές Καλές Πρακτικές, στην ενεργητική ακρόαση, ενσυναίσθηση και στις τεχνικές αναγνώρισης συναισθημάτων και διαχείρισης συγκρούσεων και θυμού, χρησιμοποιώντας τεχνικές αναπαράστασης, δραματοποίησης, παιχνίδια ρόλων αλλά και τον απλό και πολύ λειτουργικό κύκλο συζήτησης. Όλα αυτά βοήθησαν να εκπαιδευτούμε παράλληλα και εμείς, οι εκπαιδευτικοί, και να μπορέσουμε να συνεχίσουμε κατά τον ίδιο τρόπο την εκπαίδευση των διαμεσολαβητών μας, όταν ένα χρόνο μετά καταργήθηκαν, δυστυχώς, οι Συμβουλευτικοί Σταθμοί Νέων από τις Διευθύνσεις Εκπαίδευσης.
Η Σχολική Διαμεσολάβηση έχει πλήρη αποδοχή από το σύνολο της Σχολικής Κοινότητας μας, τόσο από την Διεύθυνση του σχολείου μας, όσο και από το Σύλλογο Διδασκόντων και τους μαθητές μας. Αυτό λειτουργεί υποστηρικτικά και καθιστά τη λειτουργία του προγράμματος δυνατή και εφικτή στη σχολική καθημερινότητα, όπως αυτή είναι στη χώρα μας. Και η μεγαλύτερη πρόκληση, φυσικά, είναι οι ρυθμοί της σχολικής καθημερινότητας και η έλλειψη χρόνου που διατίθεται για τα προγράμματα σχολικών δραστηριοτήτων εντός του σχολικού ωραρίου. Είναι μια διαδικασία εθελοντική και δεν πρέπει να είναι εις βάρος του προσωπικού χρόνου των μαθητών σε τακτική βάση, καθώς αυτός είναι ήδη επιβαρυμένος. Φυσικά, όταν αυτό απαιτείται για συμμετοχή των μαθητών μας σε συνεργασίες ή διαδικτυακές συναντήσεις με μαθητές-διαμεσολαβητές άλλων σχολείων, όπως είχε συνδιοργανώσει η Υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων στην Δ.Δ.Ε. Ρεθύμνου κα Σούλα Πετρογιάννη, με μεγάλη προθυμία διέθεσαν και μέρες και ώρες εκτός σχολικού ωραρίου.
Τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά, ξεκινώντας από το γεγονός ότι όλη μας η μαθητική κοινότητα γνωρίζει τι σημαίνει Σχολική Διαμεσολάβηση και πώς εφαρμόζεται. Καθώς κάθε χρόνο με την έναρξη της σχολικής χρονιάς ενημερώνουμε σχετικά κάθε τμήμα, και κυρίως τους νέους μαθητές της Α΄τάξης, όπως και τους γονείς τους.
Ο κανόνας είναι, ότι όσοι μαθητές γνωρίσουν από κοντά την διαδικασία , είτε στο ρόλο του διαμεσολαβητή, είτε από την πλευρά των εμπλεκόμενων, κερδίζουν. Αυτό, προοδευτικά και εφόσον εφαρμόζεται συστηματικά η διαμεσολάβηση, απλώνεται ευεργετικά σε όλη τη σχολική κοινότητα και δημιουργεί μια νέα λογική για τις ανθρώπινες σχέσεις.
Ένας συνηθισμένος αριθμός διαμεσολαβήσεων σε μια φυσιολογική σχολική χρονιά είναι περίπου οι 20 με 25. Αρνητικά έχει επιδράσει, φυσικά, η διατάραξη της σχολικής κανονικότητας, που πασχίζουμε όλοι να ανακτήσουμε.
Η καθιέρωση της εφαρμογής της Σχολικής Διαμεσολάβησης ως κυρίαρχης πρακτικής αντιμετώπισης των συγκρούσεων στο ελληνικό σχολείο είναι μια διαδικασία που απαιτεί συνεχή φροντίδα και ανατροφοδότηση. Και αυτό οφείλεται στους ρυθμούς και τους τρόπους λειτουργίας της σύγχρονης σχολικής καθημερινότητας μέσα στους οποίους εγκλωβίζονται τόσο οι εκπαιδευτικοί, όσο και μαθητές και δεν μένουν πολλά περιθώρια για τις τόσο πολύτιμες σχολικές δραστηριότητες. Είναι γεγονός ότι δεν προβλέπεται πια (όπως παλαιότερα) ο απαιτούμενος χρόνος και δεν υπάρχουν σε όλα τα σχολεία οι κατάλληλοι χώροι ή/και οι υποδομές για την εύρυθμη λειτουργία εναλλακτικών πρακτικών. Αυτά, όμως, μπορούν όλα να επινοηθούν και να δημιουργηθούν με τα υπάρχοντα δεδομένα.
Η Σχολική Διαμεσολάβηση είναι ένα μεγάλο και σημαντικότατο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση και θα έπρεπε να καθιερωθεί σε όλα τα σχολεία λόγω των πολυδιάστατων θετικών αποτελεσμάτων πάνω στο σύνολο των μαθητών και της σχολικής μονάδας. Για αυτόν τον λόγο, έχουν εκφράσει και άλλα σχολεία Δευτεροβάθμιας, αλλά και Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του νομού μας το ενδιαφέρον τους για την υλοποίηση της Σχολικής Διαμεσολάβησης στα σχολεία τους και έχουμε προχωρήσει και στην παρουσίαση του δικού μας προγράμματος στο πλαίσιο της συνεργασίας και ανταλλαγής καλών πρακτικών μεταξύ των σχολείων.
Τα οφέλη είναι σημαντικά για όλους, όσοι έρχονται σε επαφή με τη Σχολική Διαμεσολάβηση και δεν μπορούν να διδαχτούν θεωρητικά. Κατακτώνται βιωματικά μέσα από τις διαδικασίες εκπαίδευσης, τα βήματα και τους κανόνες διαμεσολάβησης, την εφαρμογή τους και τη λογική που διέπει την όλη διαδικασία.
Το πρόγραμμα ξεκίνησε να λειτουργεί στο πλαίσιο της Ομάδας Στήριξης Μαθητών και Αντιμετώπισης Φαινομένων Σχολικού Εκφοβισμού του σχολείου μας, που σήμερα έχει τη μορφή του Θεσμού του Συμβούλου Σχολικής Ζωής.
Η Συντονιστική Ομάδα Διαμεσολάβησης (ΣΟΔ) του 3ου Γυμνασίου Ρεθύμνου για το τρέχον σχολικό έτος είναι οι καθηγήτριες:
Κάλλι Κουκλινού ΠΕ07, Μαρία Κλήμη ΠΕ05, Ευγενία Μπιρικάκη ΠΕ06
Το σχολείο μας
- είναι μέλος του Δικτύου Σχολείων Σχολικής Διαμεσολάβησης (Δ.Σ.Σ.Δ,) του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
- συμμετέχει στο εγκεκριμένο από το ΥΠΑΙΘ πιλοτικό πρόγραμμα για την πρόληψης της παιδικής κακοποίησης σε μαθητές γυμνασίου «ΑΝ» του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Οι μαθητές μας θα έχουν την ευκαιρία τις επόμενες μέρες να συμμετέχουν σε βιωματικά εργαστήρια στο πλαίσιο του προγράμματος.
Στο πλαίσιο της Σχολικής Διαμεσολάβησης και σε συνεργασία με τις διαθέσιμες υποστηρικτικές δομές και του θεσμού της Σχολικής Ζωής και με στόχο την βελτίωση της σχέσης με τον εαυτό τους και τους άλλους, σε αυτά τα δύσκολα χρόνια της εφηβείας, οι μαθητές μας θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν ομιλίες από:
- Το Κέντρο Πρόληψης/ΟΚΑΝΑ για
τις Διαπροσωπικές Σχέσεις, την Αποδοχή της Διαφορετικότητας και την Αντίσταση σε εξαρτητικές συμπεριφορές (π.χ. αλκοόλ και διαδίκτυο).
- Την Παιδοψυχίατρο και την Ψυχολόγο του Κοινοτικού Κέντρου Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων (ΚΟΙ.ΚΕ.Ψ.Υ.Π.Ε.) Ρεθύμνου για την διαχείριση θυμού, συγκρούσεων και αρνητικών συναισθημάτων.
Η συντονίστρια της Σχολικής Ομάδας Διαμεσολάβησης (ΣΟΔ) 3ου Γυμνασίου Ρεθύμνου
Καλλιόπη Κουκλινού ΠΕ07
